CÜMLE ÇÖZÜMLEME

Cümle Çözümlemesi

Cümle çözümlemesi demek, cümlenin öğelerini ayırmak ve bu öğelerin görevlerini belirtmek demektir.

Cümle çözümlemede dikkat edilecek ilk ve en önemli mesele öğeleri parçalamamaktır. Öğeler tek bir ses olabileceği gibi bir tamlama, bir sözcük öbeği ya da bir cümle olabilir.

Bu nedenle öğeleri saptarken bir bütünlük oluşturan her bir öğeyi parçalama yanlışına düşülmemelidir. Aksi halde doğru çözümleme yapılamaz. Örnek olarak bir iki cümlede öğe öbeklerini ayıralım:

Bizimkiler /az önce /buradan /geçtiler.

Öyle ya, / biçarenin kursağına / Pis bir şey / girdi mi?

işte bu sırada / Jandarmalardan biri, / “Koy çuvalı yere de dinlen bakalım biraz” / diyordu.

Cümleler bu biçimde öğe kümelerine ayrıldık­tan sonra öğelerin görevleri saptanır. Cümlenin öğelerini incelerken öğelerin nasıl bulunabileceğini incelemiştik. Şimdi bu bilgilerimizi bir iki örnek üzerinde pekiştirelim:

Örnek 1:

Dilin ulusal oluşu, / halka dönük olmasını da/ gerektirir.

Gerektirir: yüklem.

- Gerektiren ne?

Dilin ulusal oluşu: özne öbeği

- Neyi gerektirir?

Halka dönük olmasını da: belirtili nesne öbeği.

Örnek 2:

Yalnızca /nesneleri mi /bilebiliriz /dille?

bilebiliriz: yüklem

biz:  örtük  özne  (eylemin   sonundaki takısından anlıyoruz.)

- Neyi bilebiliriz?

Nesneleri mi: belirtili nesne öbeği

Neyle?

Dille: edat tümleci.

Yalnızca: edat tümleci.

Örnek 3:

Buraya kadar /seyahatimizde/bir fevkalâdelik

/ yoktu.

yoktu: yüklem

Yok olan ne?

bir fevkalâdelik: özne öbeği

- Nerede yoktu ? seyahatimizde: dolaylı tümleç

Nereye kadar yoktu? Buraya kadar: edat tümleci.

örnek 4:

Yani / bu gösterdiklerin / öbürlerinden / daha mı / güzel?

güzel: yüklem

Güzel olan ne?

bu gösterdiklerin: özne öbeği.

Neden güzel mi? öbürlerinden: dolaylı tümleç

Ne kadar güzel? daha mı: zarf tümleci

yani: edat tümleci

örnek 5:

Bu soydan kitaplar/bir yandan da/bü yolda birtakım düşüncelerimizi söylemeye /yol açıyor.

yol açıyor: yüklem.

- Yol açan ne?

bu soydan kitaplar: özne öbeği

- Nasıl yol açıyor?

bir yandan da: zarf tümleci

- Neye yol açıyor?

bu yolda birtakım düşüncelerimizi söylemeye:dolaylı tümleç.